De rol van Álvaro de Luna in het leven van Isabel
Álvaro de Luna: Staatsman en Gunsteling van Juan II
Álvaro de Luna y Jarana was een Spaanse edelman die, hoewel ze hem waarschijnlijk nooit heeft ontmoet, een belangrijke invloed heeft gehad op het leven van Isabel. Hij werd omstreeks 1388 geboren in Cañete en overleed twee juni 1453 door onthoofding op het Plaza Mayor in Valladolid. Isabel was toen net twee jaar oud.
Álvaro kwam op zijn veertiende in dienst bij zijn oom Pedro de Luna die toen bisschop van Toledo was en later paus Benedictus XIII zou worden. Toen hij zestien was werd hij door zijn oom aan het hof geïntroduceerd. Hij kreeg al snel veel invloed op de toen nog jonge Juan II van Castilië, de vader van Isabel. Castilië werd toen geregeerd door Fernando I.
De vader van Juan II, Enrique III, had in zijn testament zijn broer Fernando van Antequera als regent voor de jonge koning benoemd. Fernando gebruikte deze positie vooral om de vooruitgang voor zijn eigen kinderen te verzekeren. Na het overlijden van koning Martin van Aragón, die zonder nageslacht stierf, werd Fernando gekozen tot koning van Aragón, Valencia en Barcelona. Toen Fernando koning van Aragón werd, moest hij zijn aandacht verdelen over beide koninkrijken. Daardoor kon Álvaro de Luna zijn invloed aan het Castiliaanse hof verstevigen.
Na zijn vroege dood werd Fernando van Antequera in 1416 opgevolgd door zijn oudste zoon Alfonso als koning van Aragón. Zijn twee ambitieuze jongere zonen Juan en Enrique, bekend als de Infantes de Aragón, bezaten al grote landgoeden in Castilië en probeerden nog meer invloed te krijgen op politiek gebied tijdens de regering van de gemakkelijk te beïnvloeden koning Juan II.
In 1420 plaatste Enrique een coup in Tordesillas, waarbij hij veel edelen onteigende en de feitelijke controle over de Castiliaanse regering kreeg. Álvaro bleef de koning steunen, waardoor hij veel privileges kreeg. Juan II werd aan Maria, de zuster van Juan en Enrique, gekoppeld om zo de macht van de Infantes te consolideren. Maria verwaarloosde de politieke belangen van haar man in het voordeel van die van haar broers. De relatie tussen Maria en Juan was enigszins gespannen. Ze kregen samen vier kinderen, waarvan alleen Enrique IV de volwassen leeftijd bereikte.
Juan II deed een beroep op Álvaro de Luna om een tegencoup te organiseren en deze slaagde er in Infante Enrique gevangen te zetten. Álvaro werd als dank benoemd tot Constable de Castilla, waarmee hij opperbevelhebber van het leger werd en zo zijn invloed nog verder uitbreidde.
Door de edelen aan het Castiliaanse hof werd volop geïntrigeerd. Een samenzwering van een groep edelen zorgde ervoor dat Álvaro de Luna in 1427 uit de hofraad werd gezet en weggestuurd, maar hij mocht het jaar daarop weer terugkeren.
In 1445 ontstond er een nieuwe samenzwering tegen Álvaro de Luna, door een groep edelen die steun kregen van de Infantes de Aragon. Deze brachten een leger samen, dat verslagen werd in de Eerste Slag bij Olmedo. Na de overwinning werd Álvaro de Luna benoemd tot grootmeester in de Orde van Sint-Jacob van het Zwaard.
Álvaro de Luna: Ondergang van een Staatsman
Álvaro maakte gebruik van zijn positie aan de zijde van de koning door posities en titels te geven aan familie en vrienden en zijn eigen economische positie te verstevigen, wat ervoor zorgde dat er een klimaat van vijandigheid ten aanzien van hem ontstond.
In 1445 overleed María de Aragón, de eerste vrouw van koning Juan II. Boze tongen beweren dat ze werd vergiftigd in opdracht van Álvaro. Twee jaar later trouwde de koning op advies van Álvaro de Luna met Isabel de Portugal, de moeder van Isabel la Católica. Deze ontwikkelde een diepe afkeer tegen Álvaro omdat ze vond dat hij te veel invloed op haar man had. De vertrouweling van de koning kreeg te maken met meerdere intriges die door de koningin waren geïnitieerd. Ze maakte gebruik van de boekhouder van de koning: Alonso Pérez de Vivero, door hem over te halen om Álvaro te verraden aan Álvaro de Zúñiga y Guzmán, de grootste vijand van de beschermeling van de koning. Dat ging mis. Álvaro de Luna liet de Vivero op grove wijze doden door zijn zoon, Juan de Luna, die zijn hoofd verpletterde met een moker en hem daarna uit het raam wierp om zijn misdaad te verbergen. Uiteindelijk lukte het de koningin om haar man een document te laten tekenen om de condestable gevangen te nemen. In drie maanden tijd was hij gearresteerd, veroordeeld en onthoofd op het Plaza Mayor van Valladolid.
In het algemeen kunnen we stellen dat er nogal wat mis was met het proces dat zorgde voor de veroordeling van Álvaro:
- Dat Álvaro de Luna uit de gratie raakte was vooral te wijten aan politieke intriges aan het hof. Zijn vijanden, waaronder de koningin Isabel de Portugal, echtgenote van koning Juan II en moeder van Isabel, wilden hem uitschakelen om zo hun eigen macht te vergroten.
- De beschuldigingen, zoals zelfverrijking en machtsmisbruik, werden niet met voldoende argumenten onderbouwd. Waarschijnlijk zijn de beschuldigingen verzonnen of overdreven.
- Er werd overhaast een vonnis geveld. Hij kreeg geen kans zich te verdedigen en het leek er op dat de uitkomst van het vonnis al van tevoren was vastgesteld.
- Juan II bood eerst weerstand, maar zwichtte onder druk van zijn vrouw en andere hooggeplaatsten. Dit duidt er op dat het meer een kwestie van politiek belang was dan een juridische zaak.
De veroordeling zorgde ervoor dat de invloed van de adel toenam omdat er geen sterke persoon meer was om hen te beteugelen, zorgde voor politieke onrust en machtsstrijd tussen de diverse machtsblokken en legde de kwetsbaarheid van de monarchie van dat moment bloot. De voortdurende interne twisten en de daardoor ontstane economische stagnatie voedden de onrust, die uiteindelijk een basis legde voor latere hervormingen: de dringende noodzaak van een sterke, gecentraliseerde monarchie.
Isabel: Overgang naar een nieuw Tijdperk in de Monarchie
De onthoofding van Álvaro de Luna vond plaats op 2 juni 1453. Isabel was pas twee jaar oud en zal niet veel van de verwikkelingen rond hem hebben gemerkt. Toch hebben deze gebeurtenissen hun sporen nagelaten in het leven van Isabel.
Twee belangrijke personen in haar opvoeding waren Gómez Manrique en Gonzalo Chacón. Twee mannen die een totaal verschillende relatie met Álvaro de Luna hebben gehad. Gomez Manrique was een fel tegenstander van Álvaro en had aan de zijde van de Infantes de Aragón gevochten in de Eerste Slag bij Olmedo. Gonzalo Chacón was een volgeling van Álvaro de Luna. Isabels relaties met beiden en hun echtgenotes overschreden de officieuze grenzen.
Gómez Manrique was een trouw dienaar van Isabel. Hij speelde een rol bij het tot stand komen van het huwelijk tussen Isabel en Fernando door te onderhandelen met figuren zoals Pacheco en Carillo. In 1481 diende hij als magistraat in Valladolid. In die periode werd zijn echtgenote, Juana, ziek. Isabel, bij wie ze in gezelschap was, stuurde met spoed met een koerier een dringende boodschap: “Gómez Manrique: kom snel hoe dan ook; doña Juana is heel ziek geworden, en was weer beter geworden, en vervolgens weer slechter geworden toen ze hoorde dat u niet kon komen!” Dit zijn woorden die een relatie van genegenheid tonen die een koningin normaal gesproken niet met haar vazallen heeft.
Gonzalo Chacón was tijdens de regering van Juan II, de vader van Isabel, een toegewijd en trouwe bediende van Álvaro de Luna. Er zijn geschiedschrijvers die het auteurschap van ‘Crónica de don Álvaro de Luna’ aan Chacón toeschrijven. Na de dood van Juan II en de verhuizing naar Arévalo werd Chacón aangesteld als leraar en opvoeder van Isabel en haar jongere broer Alfonso en nam hij als het ware een vaderrol op zich. Isabel noemde hem liefkozend ‘mi padre’. Ook in het latere leven van Isabel bleef Chacón een belangrijke rol spelen.
Twee vijanden van Álvaro de Luna die, op een nogal negatieve manier, uiterst aanwezig geweest zijn in het leven van Isabel waren Juan Pacheco en zijn broer Pedro Girón, die ooit aan de zijde van prins Enrique IV tegen de prinsen van Aragon hadden gestreden en die mede verantwoordelijk waren voor de terechtstelling van Álvaro de Luna. Juan Pacheco was vooral uit op zijn eigen machtsvergroting en wisselde regelmatig van kamp tijdens de oorlogen die werden gevoerd bij de strijd om de troon. Pedro Girón zou later een van de door Enrique IV aangewezen huwelijkskandidaten voor Isabel worden. Een dag voordat het huwelijk zou plaatsvinden is hij op verdachte wijze om het leven gekomen.
De tijd waarin Isabel opgroeide wordt, zoals we hebben gezien, nogal bepaald door politieke schommelingen. Koningen en prinsen trokken ten strijde tegen elkaar en lieten zich adviseren door de hogere adel die daardoor meer en meer invloed kreeg. Dat kon mede omdat Juan II en ook zijn zoon Enrique IV al niet al te krachtige figuren waren. Later, tijdens de regering van Isabel en Fernando, zou daar verandering in komen, maar voor dat dat zover was, was er nog een lange weg te gaan.
Isabel werd in haar jeugd niet als serieuze kandidaat voor de kroon gezien. Pas als haar broers zonder nageslacht zouden sterven zou ze, volgens het testament van haar vader, troonsopvolger worden. Daardoor kon ze in alle rust opgroeien in Arévalo, waar ze samen met haar moeder en haar broer Alfonso ging wonen na de dood van haar vader in 1454. Echter, de geest van Álvaro de Luna is dan nog steeds aanwezig. De moeder van Isabel kwam na haar bevalling in een diepe depressie terecht. Dit was precies in de periode dat ze haar man ervan overtuigde om Álvaro uit de weg te ruimen. De rest van haar leven bleef ze psychische klachten houden. Het schuldbesef vanwege de terechtstelling drukte zwaar op haar en kwam steeds naar boven tijdens haar psychotische aanvallen. Isabel heeft vaak haar moeders smeekbeden om vergiffenis aan Álvaro aangehoord, wanneer hij haar in een van deze waanbeelden verscheen.
